Krasnystaw to miasto powiatowe w województwie lubelskim, położone nad rzeką Wieprz. Znajduje się w odległości 55 km od Lublina, 30 km od Zamościa i Chełma. Leży przy drodze krajowej nr 17 Warszawa - Lublin-Hrebenne. Miasto zajmuje powierzchnię ponad 4 tys. ha, mieszka w nim blisko 20 tys. osób. Herb Krasnegostawu to dwa karpie na niebieskim tle. Miasto ma również swoje maskotki – to dwa sympatyczne karpiki: Krasnuś i Stawik, a także Chmielinka promująca Chmielaki Krasnostawskie. Krasnystaw znany jest głównie z odbywającego się tu najstarszego w Polsce święta chmielu i piwa. Impreza organizowana jest co roku w przedostatni weekend sierpnia, trwa trzy dni i przyciąga do miasta dziesiątki tysięcy miłośników piwa i dobrej zabawy.
Krasnystaw – wczoraj i dziś
Miasto Królewskie
Początki osady sięgają IX-X w. Według legendy, książę Polan ruskich, zwany Szczekiem, tu właśnie założył gród obronny, nazywając go Szczekarzewem. Ów gród, broniący przeprawy na Wieprzu, leżący na ważnym szlaku handlowym z Włodzimierza Wołyńskiego do Zawichostu, należał do słynnych Grodów Czerwieńskich. Położone na pograniczu Polski i Rusi grody były przedmiotem częstych walk i rywalizacji tych państw w X-XIII w. W 981 r. tereny te zostały włączone do Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Dopiero król Kazimierz Wielki w 1366 r. włącza księstwo chełmsko-bełzkie ze Szczekarzewem do Polski. W pobliżu starego grodziska wznosi murowany zamek. By otoczyć go fosą, kopie ogromny, głęboki staw, zwany przez ludność krasnym stawem.
Przy warownym zamku, usytuowanym na skrzyżowaniu szlaków handlowych, dość szybko powstaje osada, w której rozwija się handel i rzemiosło. W 1394 r. król Władysław Jagiełło nadaje jej prawa miejskie oraz przywilej cotygodniowych czwartkowych targów. Od 1433 r. miastem zarządzają starostowie. W latach 1490-1805 miasto zostaje stolicą diecezji chełmskiej. W 1490 i 1499 r. najazdy tatarskie niszczą miasto i zamek krasnostawski. Wówczas król Aleksander Jagiellończyk odbudowuje zamek, a miasto otacza podwójnym pierścieniem wałów i fos.
By miasto mogło się bogacić, król Zygmunt Stary wydaje w 1518 r. przywilej składu soli. Sprzyja to rozwojowi gospodarki, jednak wielki pożar, jaki nawiedza Krasnystaw w 1542 r. niszczy większą jego część. Kolejni królowie pomagają podźwignąć się miastu, nadając mu dodatkowe przywileje, opasując je murem obronnym z basztami i dwiema bramami. W 1588 r. krasnostawski zamek staje się miejscem odosobnienia dla arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, pretendenta do polskiej korony. Odwiedzany jest tutaj przez wielkie osobistości, m.in. kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego, a także króla Zygmunta III Wazę. W XVI w.
Krasnystaw jest jednym z najlepiej urządzonych miast Polski. Kolejny wiek jest już dla niego niepomyślny. W 1648 r. Kozacy Chmielnickiego pustoszą Krasnystaw. Zaraza morowa, wielokrotne napady i przemarsze wojsk szwedzkich doprowadzają go do upadku. Zniszczeniu ulegają mury miejskie, a zamek krasnostawski popada w ruinę. Od 1795 r. miasto znajduje się w zaborze austriackim, od 1809 r. w Księstwie Warszawskim. W roku 1811 wielki pożar niszczy ponad sto domów i ratusz. Po utworzeniu Królestwa Kongresowego powstaje obwód krasnostawski, obejmujący powiaty krasnostawski i chełmski. Podczas I wojny światowej na terenie powiatu mają miejsce ciężkie boje między wojskami rosyjskimi i austriacko-węgierskimi. Pod koniec wojny, w styczniu 1917 r. powstaje Gimnazjum Państwowe im. Władysława Jagiełły, a od 1925 r. działa Rolnicza Szkoła im. Bartosza Głowackiego.
Jednym z inicjatorów powstania szkoły jest inżynier rolnictwa Tadeusz Fleszyński, który zapoczątkowuje tradycję chmielarską i sprawia, że powiat krasnostawski staje się chmielowym zagłębiem na kolejne dekady. W czasie II wojny światowej mieszkańcy padają ofiarami bezwzględnego terroru ze strony niemieckiego okupanta. W Krasnymstawie organizuje się ruch oporu. Ludność żydowska zostaje umieszczona w getcie na Grobli, następnie przemieszczona do obozu przejściowego w Izbicy i wymordowana w Sobiborze i Bełżcu. Krasnystaw zostaje wyzwolony spod okupacji niemieckiej w lipcu 1944 roku. W końcu lat czterdziestych i na początku lat pięćdziesiątych powstają pierwsze instytucje kultury. Powstają nowe dzielnice budownictwa wielkopłytowego oraz indywidualnego. Mieszkańcy znajdują zatrudnienie w nowo powstałych zakładach i urzędach. W 1971 roku odbywają się pierwsze Chmielaki.
Dom Sejmikowy | siedziba Urzędu Miasta Krasnystaw
Jest najokazalszym budynkiem znajdującym się przy Rynku Miejskim. Jego budowę rozpoczeto w 1923 r. w drodze adaptacji dawnej mieszczańskiej kamienicy, a ukończono 5 lat później. Stoi na bardzo dobrze zachowanych XVIII-wiecznych piwnicach. Autorem projektu adaptacji był architekt Jerzy Siennicki, ówczesny konserwator zabytków woj. lubelskiego. Elewacja frontowa ma wartościowe elementami historyzującego architektonicznego wystroju. Pierwotnie – zgodnie z projektem odbudowy – budynek kryty dachówką.
Kościół św. Franciszka Ksawerego
Świątynia powstała w latach 1695-1717 według projektu Jana Delamarsa i należy do najbardziej majestatycznych barokowych świątyń Lubelszczyzny. Wnętrze urządzone jest z przepychem i bogactwem dekoracji sztukatorskiej i malarskiej. Ufundowała ją Krystyna z Lubomirskich Potocka, która pierwotnie zadeklarowała odbudowę zniszczonego w pożarze kościoła św. Michała Archanioła w Sokalu i budowę klasztoru dla tamtejszych sióstr Brygidek. Do zmiany decyzji skłonił ją biskup chełmski Stanisław Jacek Święcicki, który w Krasnymstawie miał stolicę biskupstwa.
Dawniej dach zwieńczała kopuła, która z czasem i z powodu złego stanu technicznego zawaliła się do środka. Od roku 2020 elewacja frontowa i zewnętrzna przechodzi metamorfozę za sprawą odkrycia unikalnych i dobrze zachowanych zdobień. Od początku lat dwutysięcznych zmodernizowano wiele ołtarzy bocznych, a w ostatniej dekadzie gruntownie odnowiony został ołtarz główny.
Zespół klasztorny pojezuicki przy kościele św. Franciszka Ksawerego (widok z lotu ptaka)
Zabytek pochodzi z początku XVIII wieku. Obejmuje kościół św. Franciszka Ksawerego, kapliczkę, klasztor i dziedziniec, pałacyk biskupa, dawne seminarium i wikariat, drzewostan. W dawnym kolegium pojezuickim siedzibę mają: Muzeum Regionalne w Krasnymstawie, Powiatowa Biblioteka Publiczna
w Krasnymstawie i Młodzieżowy Dom Kultury w Krasnymstawie.
Ogród biblijny i ogród chiński przy kościele św. Franciszka Ksawerego
Ogród znajduje się z tyłu dawnego seminarium, w miejscu dawnego stawu, powstałego prawdopodobnie za czasów Władysława Jagiełły lub wcześniej. Pomysłodawcą i założycielem ogrodu był ks. prałat Henryk Kapica. Znajduje się w nim około 100 gatunków roślin biblijnych. Poświęcenie i oficjalne otwarcie miało miejsce 17 czerwca 2012 r. (prace przygotowawcze trwały od 2003 r.) Zajmuje teren (ponad 3 ha) n.in. dawnego sadu proboszcza, tzw. księżej łąki, łąk miejskich oraz starorzecza rzeki Żółkiewki (Kawenki).
Idea stworzenia Ogrodu im. Jana Pawła II zrodziła się w dniach Jego śmierci i pogrzebu. Taką koncepcję przedstawił Radzie Parafialnej i Duszpasterskiej ówczesny proboszcz parafii pw. św. Franciszka Ksawerego w Krasnymstawie ks. prałat Henryk Kapica. Pomysł jak i forma upamiętnienia postaci Jana Pawła II zyskała pełną akceptację organów przedstawicielskich parafii. Pierwsze prace, przede wszystkim uporządkowanie terenu, rozpoczęły się w 2003 r. Stopniowo ogród organizowano i tak powstała Droga Krzyżowa, wytyczono alejki, ogrodzono teren, pojawiły się pergole i oczka wodne, systematycznie prowadzono nasadzenia drzew, krzewów (w tym m.in. „krzew gorejący”, wierzba babilońska) i kwiatów. W ogrodzie zaczęły pojawiać się płaskorzeźby, mostki, czy miejsca pamięci ofiar zbrodni katyńskich. Dużo miejsca w ogrodzie poświęcono urodzonemu w Krasnymstawie bł. ks. Zygmuntowi Pisarskiemu. Powstał także kolejne moduły w postaci Ogrodu Chińskiego „Marzenie św. Franciszka Ksawerego” oraz Ogrodu Japońskiego.
Ks. Kapica podczas promocji swej książki o ogrodzie powiedział „[…] Tworząc nasz Ogród pragnęliśmy na terenie przykościelnym wzbogacić różnorodność biologiczną (ogród polski, rozarium, kolekcja biblijna). Poprawiamy w ten sposób mikroklimat i warunki do życia drobnych organizmów i zwierząt. Przede wszystkim pragnęliśmy dać przestrzeń duchowego i zdrowotnego odpoczynku dla mieszkańców miasta. Jest Karmel przestrzenią sakralną, w której człowiek jest blisko Stwórcy. Ogród ma także walory edukacyjne, zachęca młodzież do poznawania Objawienia Bożego, bogactwa przyrody i zachęca do ochrony przyrody. Ogród poprawia estetykę zabytkowej przestrzeni Zespołu Pojezuickiego i kościoła Św. Franciszka Ksawerego. Ma też akcenty patriotyczne i historyczne, zachęca do studiowania historii Polski i dziejów naszej małej Ojczyzny Ziemi Krasnostawskiej, ukazując bohaterów miasta i okolicy […]’.
Ogród pełni dwojaką funkcję – sakralną, ale również świecką. Jest miejscem, w którym odbywają się niektóre uroczystości kościelne, ale również państwowe (np. składanie wieńców). Miejsce stanowi doskonały plener fotograficzny dla przyjmujących sakramenty: chrztu, komunii św. czy bierzmowania. Jest chętnie odwiedzany przez osoby indywidualne jak i zorganizowane grupy wycieczkowe, w tym klasy szkolne – w ramach lekcji w terenie.
Rynek Miejski (widok z lotu ptaka na układ urbanistyczny wpisany do rejestru zabytków)
Do rejestru zabytków wpisany jest również układ urbanistyczny Miasta Krasnystaw rozwijający się od czasów średniowiecza, związany z terenem pozamkowym i pozostałościami obwarowań miejskich oraz zespołami klasztornymi. Rynek Miejski spełnia funkcje placu o charakterze reprezentacyjnym i handlowym.
Magistrat (stary ratusz) przy Placu 3 Maja
Budynek wzniesiony w latach 1859–1862 w południowej pierzei Rynku. Zastąpił dawny, średniowieczny ratusz, który znajdował się na Rynku, bliżej pierzei wschodniej. Ratusz spłonął w czasie walk o Krasnystaw w 1914 r. Odbudowany w latach 1921–1924 w nieco zmienionej w porównaniu do pierwotnej formy, uzyskując podwyższoną wieżę z hełmem i zegarem oraz nową fasadę „w stylu swojskim” z portykiem wspartym na dwóch filarach i balkonem na poziomie pierwszego piętra.
Klęczące drzewo w Rynku Miejskim
Klon jesionolistny, rosnący na terenie Rynku Miejskiego, zdobył pierwsze miejsce w konkursie „Drzewo Roku 2018” organizowanym przez Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne Klub Gaja! Propozycja z Krasnegostawu została przesłana do organizatorów przez Krasnostawski Ruch Ekologiczny „VIRIDIS”.
Klon - nazwany na potrzeby plebiscytu „Klęczącym Drzewem” został wytypowany przez 4131 osób, co zapewniło mu zaszczytne pierwsze miejsce!
Nasz reprezentant jest niewątpliwie najbardziej rozpoznawalnym elementem środowiska naturalnego w obrębie Miasta. Stanowi częsty temat dzieł plastycznych krasnostawskich artystów, dzieci oraz młodzieży szkolnej, a także ciekawą atrakcję turystyczną.
Podczas trwania plebiscytu internauci oddali blisko 14 000 ważnych głosów. Celem konkursu było promowanie przyrody oraz szacunku do otaczającej nas fauny, która ściśle powiązana jest z kulturą i historią lokalnej społeczności. Drzewa biorące udział w konkursie wyłoniono spośród ponad pięćdziesięciu zgłoszeń z terenu całej Polski. Kolejne miejsca na podium, tuż za klonem z Krasnegostawu, zajęli „Dąb Henryk” rosnący w Krakowie (3612 głosów) oraz „Dąb Ustrobniak” z Ustrobnej (2303 głosy).
Laureat konkursu reprezentował Polskę w międzynarodowym plebiscycie „Europejskie Drzewo Roku 2019”, w którym uplasował się na 6. miejscu, uzyskując liczbę 16 856 głosów.
http://drzeworoku.pl/
Kamienice przy Placu 3 Maja
Usytuowane wokół Rynku (pl. 3 Maja) i w części przy ulicach wychodzących od rynku (gł. J. Piłsudskiego, Matysiaka, Mostowa, Zamkowa). Budynki murowane z cegły i kamienia wapiennego, pochodzące z XVIII–XIX w. Zabudowa wokół Rynku ma charakter zabudowy zwartej, stojącej w większości na starym zrębie, z zachowaniem dawnego układu wąskich działek, szczególnie w pierzejach północnej i wschodniej. Kamienice ustawione kalenicowo do Rynku, dwu- i trzykondygnacyjne, podpiwniczone (w znacznej części na starszych piwnicach). Wnętrza kamienic przebudowane; w części pomieszczeń zachowały się oryginalne sklepienia – kolebkowe z lunetami, kolebkowo-krzyżowe, koszowe i koszowe na gurtach. Elewacje (w większości przekształcane) o charakterze późnobarokowym pochodzące z XVIII/XIX w., klasycystyczne wzniesione po 1811 r., klasycyzujące z drugiej połowy XIX w. oraz bez wyraźnych cech stylowych.
Wspólnymi cechami kamienic jest oddzielanie kondygnacji gzymsami kordonowymi, profilowane gzymsy wieńczące elewację oraz w niektórych przypadkach boniowanie. Dachy dwuspadowe, kryte blachą lub papą.
Kamienice przy Placu 3 Maja
Pomnik Stanisława Bojarczuka w Rynku Miejskim
Pomnik (ławeczka) wykonany wg. projektu artysty-rzeźbiarza Karola Badyny z Krakowa przedstawia odlane z brązu wyobrażenie postaci poety Stanisława Bojarczuka, znane z jednej z nielicznie zachowanych fotografii poety. Całość dopełnia stolik i puste krzesło zapraszające do dotrzymania towarzystwa sonetopisarzowi. Sponsorem pomnika upamiętniającego tego niezwykle utalentowanego człowieka jest Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Krasnymstawie.
Stanisław Bojarczuk (1869-1956) urodził się we wsi Krakowskie Przedmieście (obecnie w granicach administracyjnych Krasnegostawu), a większość życia spędził w podkrasnostawskiej wsi Rońsko. Był poetą-samoukiem twórcą „tysiąca sonetów” dzięki czemu określono go mianem „chłopskiego Petrarki”. Część z jego niemałej spuścizny literackiej została opublikowana w prasie, ale przede wszystkim w dwóch tomikach Blaski i dźwięki oraz Linie liryki. Wybór sonetów. Bojarczuk był nie tylko poetą i rolnikiem, ale również samorządowcem. W okresie dwudziestolecia międzywojennego pełnił funkcję radnego Rady Gminnej, a także zasiadał w Sejmiku (a później Radzie) Powiatu krasnostawskiego. Patronuje jednej z ulic miasta. Postać Bojarczuka, a zwłaszcza jego twórczość stała się inspiracją do organizowanych w Krasnymstawie konkursów poetyckich oraz literackiego Festiwalu Sztuk Krasnych im. Stanisława Bojarczuka.
8 maja odbywają się w rynku imprezy pod hasłem „Imieniny Stanisława Bojarczuka” organizowane przez Krasnostawski Dom Kultury przy udziale Urzędu Miasta Krasnystaw, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Krasnymstawie oraz szkół.
Zespół kamienic na Placu Żołnierzy Wyklętych
Miejsce pamięci ofiar Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego
na Placu Żołnierzy Wyklętych
Dworek starościński przy ul. Sobieskiego 10
Zlokalizowany jest przy ul. Sikorskiego i ul. Konopnickiej. Dwór z oficyną i spichlerz został wzniesiony w pierwszej połowie XIX wieku w stylu klasycystycznym i jest pozostałością dawnego zespołu dworsko-parkowego i folwarcznego. W ostatniej dekadzie teren został zrewitalizowany i służy obecnie jako miejsce rekreacyjne i do organizacji lokalnych imprez i wydarzeń.
Pierwsze przekazy archiwalne dotyczące folwarku pochodzą z 1782 r. Był to wówczas duży zespół z dworem, licznymi budynkami gospodarczymi, browarem i gorzelnią, należący do starostów krasnostawskich.
Obiekt drewniany o konstrukcji zrębowej, otynkowany. Zwrócony frontem w kierunku południowym. Na rzucie prostokąta, siedmioosiowy, z czterokolumnowym portykiem od frontu. Wnętrze dwutraktowe, nieco przekształcone, z sienią na osi. Dach dwuspadowy z naczółkami, kryty gontem.
Budynek dawnej synagogi przy ul. Czystej 3
Świątynia została zbudowana na przełomie XIX i XX wieku. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po zakończeniu wojny jej wnętrza zostały przebudowane i dostosowane do potrzeb spółdzielni krawieckiej. Obecnie w budynku działa placówka medyczna.
Jatki miejskie przy ul. Poniatowskiego
Wzniesione zostały w latach 1929–1930 według projektu architekta Tadeusza Zaremby. Jest to budynek na rzucie wydłużonego prostokąta, z wysokim dwuspadowym dachem z naczółkami. Wewnątrz mieściło 29 straganów/boksów o pow. ok. 7 mkw. Każdy z nich miał osobne wyjście do podcienia obiegającego cały budynek. Są jedynym w dawnym województwie chełmskim budynkiem zrealizowanym w okresie międzywojennym na potrzeby handlu.
Cmentarz parafialny przy ul. Poniatowskiego
Rzymskokatolicki i prawosławny założony w latach 20. XIX w. W swoich dziejach trzykrotnie był powiększany – w 1853 r., w 1865 r. oraz w latach pięćdziesiątych XX w. Cmentarz jest z trzech stron otoczony murem, podzielony na kwatery siecią alej – w części wschodniej szachownicowo, w zachodniej nieregularnie.
Na cmentarzu zachowane są m.in. kaplica Smolińskich z początków XX w., mauzoleum Kaufmanów z połowy XIX w., grobowiec Drzewickich z połowy XIX w. oraz liczne przykłady klasycystycznych nagrobków, ozdobnych krzyży żeliwnych z przełomu XIX i XX w., o dość zróżnicowanej dekoracji plastycznej oraz rzeźby nagrobnej figuralnej z okresu międzywojennego. Dużą wartością cmentarza jest stary drzewostan reprezentowany przez różne gatunki lipy, klonu, jesionu, modrzewia nasadzonych w postaci alei i szpalerów.
Obecnie administrowany przez Parafię pw. Trójcy Przenajświętszej w Krasnymstawie, która sukcesywnie modernizowała zabytkowy parkan i utwardza cmentarne aleje. Każdego roku organizowana jest kwesta na kolejne prace remontowe w tej nekropolii.
Budynek dawnego Gimnazjum Męskiego przy ul. PCK,
obecnie siedziba SOSW Krasnystaw
Dawny budynek tzw. Domu Partii przy ul. Okrzei, obecnie siedziba II LO
Krasnostawski Dom Kultury
Łąka kwietna wzdłuż chodnika przy ul. Okrzei
Budynek tzw. starego szpitala im. św. Franciszka,
obecnie zakład opiekuńczo-leczniczy
Zespół klasztorny poaugustiański nowy,
Zespół budowli klasycystycznych przy ul. Okrzei, wzniesionych w latach 1837-39 - w stylu klasycystycznym wg projektu Wawrzyńca Ziółkowskiego, budowniczego obwodu krasnostawskiego - obejmujący kościół pw. Świętej Trójcy, dzwonnicę, mur otaczający z kapliczkami klasztor i drzewostan.
Nawa na rzucie zbliżonym do kwadratu, z płytkim ryzalitem od frontu o zaokrąglonych wewnątrz ścianach bocznych, mieszczącym w przyziemiu kruchtę. Prezbiterium węższe, na rzucie zbliżonym do kwadratu, z dwiema prostokątnymi zakrystiami po bokach. Elewacja zewnętrzna z gzymsem kordonowym łączącym się z obramieniami okien. Ryzalit fasady o narożach ujętych pilastrami toskańskimi, zwieńczony trójkątnym frontonem. Dach nawy czterospadowy z ośmioboczną wieżyczką na sygnaturkę, nad prezbiterium trójpołaciowy, nad zakrystiami pulpitowe, kryte blachą.
Klasztor – wzniesiony ok. 1826 r. Budynek parterowy, na rzucie prostokąta, z płytkim portykiem od frontu na osi i nowszą przybudówką od tyłu. Elewacja frontowa z portykiem otwartym trzema arkadami na boniowanych filarach, zwieńczonym frontonem. Gzyms wieńczący profilowany. Dach dwuspadowy, kryty blachą.
Po 1948 r. w utraconym ponownie dawnym klasztorze mieścił się sierociniec (do niedawna dom dziecka). Później ulokowano tu Bibliotekę Pedagogiczną i Poradnię Wychowawczo–Zawodową. W 1991 r. budynek został przywrócony własności kościelnej i zaczął pełnić funkcję plebanii. Dzwonnica przykościelna wg projektu Marconiego, wzniesiona w tym samym czasie co świątynia runęła w 1993 r., została odbudowana w roku 1996 i włączona w mury rozbudowanego kościoła Trójcy Przenajświętszej.
Stadion miejski w Krasnymstawie
Meandry rzeki Wieprz w Krasnymstawie
Wjazd do centrum Krasnegostawu od strony ul. Mostowej (widok z lotu ptaka)
Wjazd do Krasnegostawu od strony Lublina (widok z lotu ptaka)
Hotel Staromiejski w Krasnymstawie
